Μάθημα Πνευστών Μουσικών Οργάνων Ωδείο Νέας Μηχανιώνας

Μαθήματα Πνευστών Οργάνων

Στην ορολογία της μουσικολογίας και στον κλάδο της οργανολογίας με τον όρο πνευστά περιγράφονται μουσικά όργανα στα οποία η παραγωγή ήχου είναι συνέπεια της δόνησης ενός σώματος ή μιας στήλης αέρα. Τα πνευστά ανήκουν στη μητρική κατηγορία των αερόφωνων οργάνων και διαφοροποιούνται ανάλογα με τον ειδικότερο τρόπο ηχοπαραγωγής, το υλικό κατασκευής τους, τη χρήση τους στη μουσική κλπ. Κατά κύριο λόγο αποτελούνται από ένα σωληνοειδές σώμα και μπορεί να φέρουν επιστόμιο, οπές ή κλειδιά, πιστόνια ή άλλα επιμέρους στοιχεία. Η κύριά τους διαφοροποίηση με τα εν γένει αερόφωνα ορίζεται από το γεγονός ότι το σώμα αέρα που δονείται περικλείεται από το ίδιο το σώμα του οργάνου, το οποίο επίσης δονείται συμβάλλοντας στην ηχοπαραγωγή.

Το κλαρινέτο, ξύλινο πνευστό όργανο, ηχεί με τη δόνηση ενός επιστομίου με μονό γλωσσίδι. Οι ρίζες του βρίσκονται στη 3η χιλιετία π.Χ., όταν υπήρχαν ήδη στην Ανατολή όργανα που ανταποκρίνονταν στις παρόμοιες αρχές ήχου, αλλά είναι επίσης αδύνατον να ακολουθηθεί η ηχητική εξέλιξη μέχρι σήμερα. Μπορούμε επίσης να την πορεία του καλάμου ( φλογέρα),λαϊκό όργανο μικρών διαστάσεων που έπαιζε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, από την εξέλιξη και την τελειοποίηση του οποίου γεννήθηκε το σύγχρονο κλαρινέτο. Η φλογέρα ήταν το τυπικό όργανο του καθημερινού λαού, κι αυτός είναι ο λόγος που κανένας κατασκευαστής δεν ασχολήθηκε με την εξέλιξή του. Εξάλλου, οι Γερμανοί κατασκευαστές οργάνων συγκέντρωσαν την προσοχή τους σ ’αυτό και του βρήκαν όλες τις εκδοχές, που περιλάμβαναν ένα μεγάλο αριθμό ταπών και κλειδιών.

Στο πέρασμα από τον 17ο στο 18ο αιώνα, ο Johann Christian Denner, που θεωρείτο ο πρώτος που κατασκεύασε ένα κλαρινέτο, μεγάλωσε το σωλήνα του οργάνου και την επέκταση ήχου. Από εκείνη τη στιγμή, διάφοροι κατασκευαστές επικεντρώνονται στις καλύτερες μηχανικές του κλαρινέτου, που παρουσιάζεται τακτικά στην ορχήστρα από το τέλος του 18ου αιώνα. Τούς επόμενους αιώνες, οι βιρτουόζοι και οι συνθέτες θα εκμεταλλευτούν τη δυνατότητα μουσικότητας αυτού του οργάνου, πού είχε εγκαταλείψει τις ταπεινές του ρίζες για να γίνει ένα ανεξάρτητο εξάρτημα σε όλους τους τύπους.

Μαθήματα Πνευστών Μουσικών Οργάνων

Η ομάδα των χάλκινων ή χειλεόφωνων πνευστών οφείλει το όνομά της στο σύνηθες υλικό κατασκευής αυτών των οργάνων, τον χαλκό ή τον ορείχαλκο. Ως όρος χρησιμοποιείται στα πλαίσια της συμφωνικής ορχήστρας και άλλων μουσικών συνόλων για να τα διακρίνει από τα ξύλινα πνευστά, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι τα όργανα αυτής της κατηγορίας δεν απαντώνται σε άλλα πλαίσια, ή ότι το υλικό κατασκευής τους περιορίζεται μόνο σε κράματα χαλκού. Η ηχοπαραγωγή στα χάλκινα εστιάζεται στην ταλάντωση των χειλιών του εκτελεστή, η οποία προκαλεί τη συμπαθητική ταλάντωση του αέρα στο κυρίως σώμα του οργάνου, το λεγόμενο αντηχείο. Τα χάλκινα διαιρούνται σε δύο βασικές υποκατηγορίες. Τα φυσικά χάλκινα, τα οποία δεν διαθέτουν οπές ή πιστόνια, και ο εκτελεστής μπορεί να εκτελέσει μόνο τους τόνους της φυσικής σειράς αρμονικών, κάτι που προκύπτει από το μήκος του σώματος του οργάνου. Τυπικά παραδείγματα αυτής της υποκατηγορίας είναι η σάλπιγγα, το κέρας και τα περισσότερα χάλκινα όργανα πριν τα τέλη του 18ου αιώνα. Στην ίδια ομάδα συγκαταλέγεται η γνωστή μπουρού, αλλά και το αυστραλιανό ντιτζεριντού, το οποίο κατασκευάζεται από ξύλο ευκαλύπτου, ο πυρήνας του οποίου αφαιρείται από τερμίτες που τρώνε το εσωτερικό μέρος. Τα χρωματικά χάλκινα διαθέτουν οπές ή πιστόνια και βαλβίδες, με τη βοήθεια των οποίων μεταβάλλεται το μήκος της στήλης αέρα εντός του σώματος του οργάνου, κάτι που έχει ως συνέπεια τον έλεγχο των τόνων χωρίς τον περιορισμό των φυσικών αρμονικών. Αρχικά οι κατασκευαστές ανέπτυξαν προσθαφαιρούμενα μέρη για τα υπάρχοντα χάλκινα, επεκτείνοντας τις τονικότητες στις οποίες ήταν δυνατό να παίξουν. Αργότερα εφαρμόστηκαν πιο περίπλοκα συστήματα συνδεσμολογίας, επιτρέποντας την εκτέλεση όλων των χρωματικών φθόγγων. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει το τρομπόνι το οποίο διαθέτει σύστημα έλκυσης (δηλαδή γλίστρημα), επιτρέποντάς του να παίζει γκλισάντο, κάτι που δεν γίνεται στα υπόλοιπα χάλκινα. Σ' αυτή την κατηγορία συγκαταλέγονται τα περισσότερα σύγχρονα χάλκινα, όπως η οικογένεια της τρομπέτας, η κορνέτα, το κόρνο, το ευφώνιο το αλτικόρνο και η τούμπα. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η οικογένεια του αναγεννησιακού οργάνου κορνέτο, το οποίο κατασκευάζεται από ένα κυρτό κομμάτι ξύλου, φέρει οπές και διαθέτει επιστόμιο παρόμοιο μ' αυτό του κόρνου, συνήθως κατασκευασμένο από ελεφαντοστό ή άλλο μη υδατοπερατό υλικό (στις μέρες μας από πλαστικό). Παλαιότερα όργανα όπως η οφικλείδα και το σουζάφωνο συγκαταλέγονται στην εν λόγω κατηγορία, ωστόσο έχουν εκπέσει σε αχρηστία.

ΣΑΞΟΦΩΝΟ
Το σαξόφωνο είναι από το πιο σύγχρονο όργανο και ίσως το πιο γνωστό όργανο μεταξύ των πνευστών. Λόγω του τρόπου που παράγεται ο ήχος, με ένα απλό καλαμάκι, τοποθετείται στην οικογένεια των ξύλινων, παρότι κατασκευάζεται εξ ολοκλήρου από χαλκό η μπρούντζου. Το εφηύρε ο Adolphe Sax στη δεκαετία του 1840 και πρόκειται για ένα όργανο σύγχρονης σύλληψης και κατά συνέπεια δεν υπέστη τις αλλαγές που υπέστησαν τα περισσότερα όργανα της ορχήστρας. Λίγο μετά την εφεύρεσή του, στα μέσα του 1800, το σαξόφωνο μπήκε στις μπάντες των συνταγμάτων ιππικού, χωρίς ποτέ ωστόσο, να μπορέσει να επικρατήσει στην ορχήστρα. Κατάφερε, όμως, να κατακτήσει το θαυμασμό του κοινού, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 1900, μέσω της μουσικής του βαριετέ και των ορχηστρών χορού που γέμιζαν τους χώρους διασκέδασης, στις κυριότερες πόλεις της Ευρώπης και των Η.Π.Α. Από τότε η δημοτικότητά του δεν έπαψε ποτέ να μεγαλώνει και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό, χάρη στη χρήση του από τις μπάντες της jazz. Εκθρόνισε το κλαρινέτο και μερικές φορές και το τρομπόνι και έτσι μπήκε στις big band και κατέκτησε σιγά σιγά το ρόλο του σολίστα, που διατηρεί μέχρι και σήμερα, τόσο στην τζαζ όσο και στην ποπ. Είναι ενδιαφέρουσα αλλά και πρωτοποριακή η χρήση του σαξοφώνου από ορισμένους σύγχρονους συνθέτες, που το συνδυάζουν με την μοντέρνα μουσική ώστε να πετύχουν νέους ήχους. Η εποχή του σαξοφώνου έχει μόλις αρχίσει.

ΦΛΑΟΥΤΟ
Το φλάουτο ή πλαγίαυλος θεωρείται από τα αρχαιότερα μουσικά όργανα αλλά και τα πιο διαδεδομένο στους περισσότερους πολιτισμούς. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μας βοήθησαν να πιστοποιήσουμε την παρουσία του φλάουτου στην Ευρώπη πριν από περισσότερα 20.000 χρόνια. Ο πλαγίαυλος, ωστόσο, διαδόθηκε μόνο στο Μεσαίωνα, παρότι τα μεσαιωνικά μοντέλα ήταν πολύ διαφορετικά από τα σύγχρονα. Το 16ο αιώνα, όταν παγιώθηκε στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ο πλαγίαυλος είχε πολύ λίγες οπές, δεν είχε ούτε κλειδιά και ήταν ξύλινος. Υπήρχε στη σκιά του φλάουτου, που ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των μουσικών και των συνθετών. Αυτή η κατάσταση άλλαξε κατά την εποχή του Μπαρόκ καθώς ήρθαν στο φως οι πρώτοι δεξιοτέχνες και οι κατασκευαστές βελτίωσαν σταδιακά το όργανο. Αυτές οι μικρές αλλαγές κατέληξαν σε μια μικρή επανάσταση στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, όταν χάρη στον Theobald Boehm, γεννήθηκε ο πρώτος σύγχρονος πλαγίαυλος ή φλάουτο τραβέρσο. Από τη στιγμή εκείνη, το όργανο κατέκτησε ένα πολύ σημαντικό ρόλο και το ρερτόριό του επεκτάθηκε αρκετά. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, το φλάουτο τραβέρσο έπαψε να είναι συνυφασμένο με τη κλασσική μουσική και έγινε δεκτό και στα σχήματα τζάζ και ροκ. Μια ανανεωμένη έννοια της δεξιοτεχνίας οδήγησε στην εμφάνιση μεγάλων σολίστ που συνεχίζουν μέχρι σήμερα να εξερευνούν τις ιδιότητες του οργάνου και να προσαρμόζουν την τεχνική τους στις νέες προτιμήσεις του κοινού.

ΦΛΙΚΟΡΝΟ
Το φλικόρνο είναι ένα πρόσφατο όργανο διότι εμφανίστηκε στα πρώτα τριάντα χρόνια του 1800. Αυτό το μεταλλικό αερόφωνο ανήκει στην οικογένεια του κόρνου και φαίνεται ότι έχει προκύψει από την εφαρμογή του συστήματος των πιστονιών στο ταχυδρομικό κόρνο. Δεν γνωρίζουμε τον υπεύθυνο αυτής της προσαρμογής αλλά είναι γνωστό ότι το φλικόρνο εμφανίστηκε σε μια περίοδο εξαιρετικού πειραματισμού για τα χάλκινα, μεταξύ του 1820 και του 1830. Το σύστημα των πιστονιών, που εφαρμόστηκε στην τρομπέτα το 1819, ήταν καταλυτικό για την καθιέρωση του φλικόρνου ως αυτούσιου μουσικού οργάνου. Από την αρχή κατασκευάστηκαν μοντέλα με διάφορα κουρδίσματα που διατηρήθηκαν μέσα στο χρόνο. Το φλικόρνο έκανε τις πρώτες εμφανίσεις του στη συμφωνική ορχήστρα στα μέσα του 19ου αιώνα, παρότι δεν μπορεί να θεωρηθεί τακτική η παρουσία του από τότε. Αντίθετα στο τέλος του αιώνα, η χρήση του οργάνου διαδόθηκε περισσότερο στην Ευρώπη, στις μπάντες των πνευστών και χάλκινων και στη συνέχεια στα μουσικά σχήματα της Αμερικής. Το φλικόρνο διατήρησε μια εξέχουσα θέση σε αυτές τις μπάντες μέχρι το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, όταν παραγκωνίστηκε προς όφελος της τρομπέτας, κατά τη διάρκεια του1900 εμφανίστηκε σε πολλά σχήματα της τζαζ, αλλά και σε αυτήν την περίπτωση υποσκελίστηκε από την τρομπέτα. Παρόλα αυτά, το τελευταίο διάστημα, το όργανο αυτό άρχισε και πάλι να κινεί το ενδιαφέρον των μουσικών.

ΤΡΟΜΠΟΝΙ
Το τρομπόνι είναι το όργανο που περισσότερο ξεχωρίζει ανάμεσα στα χάλκινα πνευστά μιας ορχήστρας χάρη στο σύστημα με «κράτημα», στην πραγματικότητα πρόκειται για το μεταβαλλόμενο σωλήνα, που αντιστοιχεί στις βαλβίδες των υπόλοιπων χάλκινων και καθιστά το τρομπόνι μοναδικό. Η εξαιρετική του πολυμορφία, η οποία επιτρέπει την εκτέλεση τόσο μελωδικών όσο και γρήγορων περασμάτων, έχει βοηθήσει στην ταχύτατη εξάπλωση και παγίωση του οργάνου ήδη από τις απαρχές του, στο Μεσαίωνα. Στο τέλος του 15ου αιώνα και στην αρχή του 16ου το όργανο, που τότε ήταν γνωστό ως saqueboute, συνόδευε τα σχήματα χορού, ενώ στα μέσα του ίδιου αιώνα έκανε την είσοδό του στην οργανική μουσική και στο εκκλησιαστικό περιβάλλον. Το 18ο αιώνα μπήκε στην ορχήστρα ήδη με τη μορφή του τρομπονιού, όπου παγίωσε τη θέση του κατά τον επόμενο αιώνα. Τότε ήταν που έλαβαν χώρα τα πρώτα πειράματα ώστε να λάβει το τρομπόνι το σύστημα των βαλβίδων που έχουν πολλά χάλκινα, παρότι έγινε σύντομα κατανοητό ότι ο κινητός σωλήνας ήταν καταλληλότερος για το όργανο αυτό παρότι απαιτούσε μεγάλη ικανότητα για να επιτευχθούν οι ακριβείς νότες μεταβάλλοντας το μήκος του σωλήνα. Τον 20ο αιώνα αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση στο πλαίσιο των τεχνικών ερμηνείας. Η πειραματική μουσική και κυρίως η τζαζ, άσκησαν μια βαθιά επιρροή στους τρομπονίστες και άνοιξαν το χώρο ώστε να γίνουν αλλαγές.